بهترین هدیه به فرزند
چرا فرزندان ما دچار ناآرامی و ناسازگاری، ناتوانی در ارتباط مؤثر والدین و اطرافیان می‌شوند؟ چرا عده ای از نوجوانان در دام گروههای بزهکار و دام اعتیاد گرفتار شده و ذهن و زندگی خود را تباه می‌کنند؟ چرا برخی از دانش آموزان نوجوان ما افت تحصیلی، افسردگی، ناتوانی در استفاده صحیح از رسانه‌های مدرن نظیر اینترنت، ماهواره، موبایل و ... رنجشان می‌دهد؟
پاسخ همه این چراها، یک جمله کوتاه است: دچار ضعف نفس یا احساس حقارت شده اند و راهکار مقابله با همه آسیب‌ها و آفت‌های مذکور فیزیک جمله کوتاه است: تقویت اعتماد بنفس.
در نوشتار حاضر و پی پاسخگویی به این سئوال هستیم. چگونه و از چه راههایی می‌توان اعتماد بنفس فرزندان را تقویت کرد؟
قبل از پرداختن به این مهم بجاست تعریف مجملی از اعتماد بنفس را با هم مرور کنیم:
تعریف اعتماد بنفس
اعتماد بنفس، همان ارزیابی مثبت از خود و یا خود ارزشمندی است. به عبارتی دیگر، اعتماد بنفس به معنای نگرش، ادراک و برداشتی است که شخصی از خود در حوزه‌های مختلف جنسی – سنی، خانوادگی، مذهبی، علمی، اقتصادی و اجتماعی دارد.خلاصه اینکه در مورد ویژگیهای شخصی و شخصیتی درک و نگرش مثبتی داشته باشد.
فرق اعتماد بنفس و غرور
کم نیستند کسانی که اعتماد بنفس و تکیه بر قابلیت‌ها و توانایی‌های خود و مفید دانستن خود در عرصه‌های مختلف زندگی را با تکبر و غرور و خودخواهی مترادف داشته و وجوه تمایز آنها را تشخیص نمی‌دهند لذا بجاست بطور اجمال تفاوت این دو را بدانیم.شخصی که اعتماد بنفس دارد همه دانسته‌های و توانایی‌های خود را نه از جانب خود که از جانب خدا دانسته و همه توانایی‌های مادی و غیرمادی خود را در بستر جلب رضایت خالق خود صرف می‌کند. هر چه بر قدرتش افزوده می‌شود بر تواضع و خداخواهی اش افزوده می‌شود. به خود و به دیگران عشق می‌ورزد.
اما شخص خودخواه بدون تکیه و توکّل به خدا و بدون توجه به معیارهای دینی و اخلاقی براساس امیال و غرایز خود عمل نموده و ثروت و قدرت و زیبایی اش را در بستر ارضاء نیازهای خود به کار می‌گیرد. برای رسیدن به اهدافش حاضر به شکستن و خُرد کردن شخصیت دیگران و زیر پا گذاشتن خواست دیگران است.
اعتماد بنفس و خودخواهی در یکجا جمع نمی‌شوند. اساساً شخصی که دچار ضعف نفس می‌شود یا مغرور و متکبر می‌شود و یا در گرداب خود کم بینی و احساس حقارت گرفتار می‌شود. در هر دو صورت در دام معصیت و گناه فرو می‌افتد.
نشانه‌ها و علائم رشد نایافتگی و ضعف نفس
از کجا می‌توان به ضعف نفس خود و دیگران پی برد؟ خصوصیات رفتاری و روانی افرادی که دچار عدم اعتماد بنفس هستند از این قرار است:
** وابستگی به دیگران و عدم استقلال در تصمیم گیرید
** عدم مراجعه به مشاور، خودسر عمل کردن – انسان خردمند و رشد یافته از تخصص و توان عقلی و علمی دیگران در عرصه‌های مختلف زندگی بهره می‌گیرد
** همه چیز را برای خودش می‌خواهد و خودمحوری و عدم توجه به خواست دیگران
** مسئولیت ناپذیری از دیگر خصوصیات افرادی است که دچار ضعف نفس شده اند. بیشتر شبیه افراد عقب مانده کارهایش را دیگران انجام می‌دهند.
** عدم میانه روی و اعتدال – مثل بچه‌های 2، 3 ساله، یا بشدت می‌خندند و یا بشدت می‌گیرند. همواره دچار افراط و تفریط اند.
** غریزه و نه عقیده را معیار سنجش و تعیین امور دانستن.
** خودنما و خودآرا بودن، و نظر دیگران در طرز پوشش و آراستگی و معیشت را بر نظر عالمان و عاقلان و عارفان ترجیح دادن – کم نیستند افرادی که در خلوت و خانه و خانواده چهره ای عبوس و کلامی خشن و رفتاری آزاردهنده علیه زن و فرزندان دارند امّا در بیرون از منزل رفتاری مهربان و اجتماعی و مسئولیت پذیر دارند.
آثار و عوارض ضعف نفس
خود را ارزشمند ندانستن و احساس حقارت پیامدهای بسیار تلخ و آزار دهنده ای دارد که فهرست و تبیین آنها خود کتابی مستقل و مفصل خواهد شد. لذا جهت اختصار، چند نمونه محوری را مرور کنیم:
** وقت و عمر را نه طلا که کمتر از حلبی دانستن – کسی که خود را ارزشمند نداند و زندگی را در خوردن و خوابیدن و تولیدمثل محدود نماید – از عمر، این ارزشمندترین نعمت و موهبت الهی بهره ای جز گذران روز و شب بهره ای نمی‌گیرد. عمر را مثل زباله می‌سوزاند. کودکان و نوجوانانی که عمر خود را با ارزش ندانند به راحتی در دام گروههای فاسد خیابانی و گرداب اعتیاد و بیکاری فرو می‌غلتند.
** تسلیم پذیری – در مقابل دعوت کنندگان به بیهودگی و ولنگاری و مدگرایی و خودنمایی و خودآرایی، کمترین مقاومت و اراده ای از خود نشان نمی‌دهند. بردگانی رام و مطیع خواهند بود.
** افسردگی و احساس پوچی و گوشه گیری و لذت نبردن از زندگی
** افت تحصیلی
** تحقیر دیگران – انسان‌های حقیر، به منظور سرپوش گذاشتن بر حقارت خود دیگران را نیز حقیر می شمارند.
** اضطراب و استرس در مجالس و مجامع مختلف و ناتوانی در ایجاد تعاملی سالم و هدفمند با اطرافیان
** عدم توانایی در استفاده از رسانه‌های مدرن، کودکان و نوجوانانی که احساس حقارت کنند. نه مثل پروانه که بر روی خوبی‌ها و زیبایی‌ها می‌نشیند، که همچون مگس بر روی آلودگیها و عفونت‌های رسانه‌ها مدرن (ماهواره – اینترنت – موبایل – فیلم‌ها و نشریات) می‌نشیند و بدیها را جلب و جذب می‌کنند.
عوامل ارزیابی مفید از خود
چه عواملی موجب می‌شود که فرزندان ما احساس، اعتماد بنفس و خود ارزشمندی بنمایند؟
تحقیقات و داده‌های پژوهش‌های رواشناختی نشان می‌دهد همه ما بویژه کودکان و نوجوانان بوسیله 5 عامل مهم به سکوی بلند اعتماد بنفس می‌رسند و می‌رسیم:
الف- واکنش دیگران : ارزشی که دیگران به فرزندان ما قائل می‌شوند تأثیر بسیار شگرفی را در خود ارزشمندی آنان دارد. اینکه دیگران بویژه والدین، معلمان و دوستان فرزندان را با چه القاب و صفاتی می‌خوانند: با هوش، با محبت، مسئولیت پذیر و با نشاط و... آنان (فرزندان) نیز خود را با همان صفات خواهند پنداشت.
ب- تجربیات همراه با موفقیت یا شکست: نیز نقش بسیار مهمی در چگونگی ارزیابی فرزندان از قابلیت‌ها و توانایی‌های خود خواهد داشت، کودکان و نوجوانان با کسب موفقیت‌ها، احساس خود ارزشمندی بالایی خواهند داشت.
ج- تعریف از موفقیت و شکست: چه خوب گفته اند که واژه شکست را از فرهنگنامه خانوادگی بردارید و به جای آن نتیجه و تجربه را بنویسید. به عبارتی هر به اصطلاح شکست و ناکامی اگر توأم با کسب تجربه و گرفتن عبرت همراه باشد دیگر شکست نیست. تجربه و عبرت است.
د- نحوه ی برخورد با انتقاد گران و باز خورد افعال خود: اگر فرزندان ما بیاموزند که در برابر انتقاد دیگران احساس حقارت نکنند، بلکه آنرا همچون هدیه ای گرانبها بپذیرند همواره احساس ارزشمندی و مفید بودن خواهند بود.
هـ - همانند سازی : کودکان و نوجوانان بشدت تحت تأثیر الگوهای قابل دسترس بوده و اگر الگوهای آنان از اعتماد بنفس بالایی برخوردار باشند. در فرآیند همانند سازی خود نیز به مقام بالای اعتماد بنفس خواهند رسید.
توصیه‌های عملی در فرآیند تقویت اعتماد بنفس فرزندان
** آشنا نمودن با احکام و معارف دینی : از همان آغاز تولد با انتخاب نام نیک و تأمین نیازهای عاطفی، جسمی فرزندان و خواندن اذان و اقامه در گوش راست و چپ آنان اولین پایه‌های توحید و تقویت اعتماد بنفس در فرزندان را طراحی کنید. خود شما (والدین) الگویی عملی در حوزه دینداری باشید.
** ارتباط و معاشرت با افراد متدین و با فرهنگ و رشد یافته: تأثیر فوق العاده ای در تقویت اعتماد بنفس فرزندان ما دارد. امام علی(ع) فرموده است: به اندازه تقوای افراد با آنان برادری و مراوده داشته باشید. طبع انسان دزد است خوبی‌ها و بدیها را از دیگران می‌رباید و از آن خود می‌کند. بدیهی است والدین و معاشران هر صفت و شخصیتی داشته باشند در روح و روان فرزندان تأثیرگذار خواهند بود. لذا اولاً خود والدین باید دارای اعتماد بنفس لازم باشند ثانیاً با کسانی معاشرت کنند که از کرامت نفس بالایی برخوردار باشند. از همه مهمتر والدین باید خود از اعتماد بنفس بالایی برخوردار باشند: تا بتوانند مدل و الگویی عینی و مورد علاقه و احترام فرزندان باشند. اگر فرزندان به والدین علاقه داشته باشند حتماً از آنها الگوبرداری می‌کنند. فراموش نکنید فرزندان موفق و دارای اعتماد بنفس والدینی موفق، متدین و آگاه دارند.
**
کسب مهارتهای رفتاری و گفتاری بدون مدل و الگو کاری بسیاری دشوار و گاهی غیرممکن می‌باشد. پس بیایید پیش از پرداختن به فرزندان به تقویت توانایی‌های اخلاقی و رفتاری خود بپردازیم، تا الگویی قابل اعتماد و احترام برای فرزندانمان باشیم.
** انجام وظایف و تکالیف شرعی: احساس خوشایندی را در فرزندان ایجاد می‌کند لذا زمینه‌های انجام تکالیف شرعی را برای آنان فراهم کنید. و در این راه خود پیشرو باشید تا آنان پیرو باشند.
** ارتقاء سطح آگاهی و اطلاعات عمومی فرزندان در تقویت اعتماد بنفس آنان نقش بسیار مهم و مؤثری دارد: لذا ایجاد فضا و فرصت مناسب برای علاقمندی آنان به مطالعه کتب مناسب بویژه در حوزه مسائل دینی و اخلاقی و داستان زندگی انسان‌های موفق را فراموش نکنید.
** تشویق کنید به دیگران در چارچوب شرع و عرف احترام بگذارند.
** به آنان مسئولیت بدهید: (خرید نیازمندیهای منزل به آشپزی – خیاطی – شستن خودرو – آموزش کوچکترها بوسیله بزرگترها و...)
** وسایل مستقل برایش تهیه کنید – کمد لباس – سطل زباله – ساعت ...
** به دوستانش احترام بگذارید.م:تبیان
